Czy Częstochowa jest znikającym miastem? OSOM Częstochowa postanowił przeanalizować sytuację demograficzną oraz rynek pracy w Częstochowie.Takie przeświadczenie podziela większość mieszkańców miasta. Najbardziej zdetereminowani i ambitni młodzi ludzie zostaja zmuszeni do wyjazdu do większych ośrodków, miasto nie daje im warunków rozwoju. Duża część mieszkańców sfrustrowana wszechogarniającym marazmem widzi drogę ucieczki w emigracji. Czy problem jest realny, czy jest to tylko wynik czarnego pr'u przeciwko rządzącym ?
II. CEL I ZAŁOŻENIA ANALIZY
Celem poniższej analizy jest diagnoza obecnej sytuacji demograficznej miasta Częstochowy w porównaniu do innych miast województwa Śląskiego. Drugim składnikiem tej pracy jest zastanowienie się nad przyczynami odpływu mieszkańców z miasta.
III. DIAGNOZA DEMOGRAFII
Stan ludności
Liczba ludności na rok 2012 wynosi 234472 mieszkańców. Rys. 1 przedstawia, jak parametr ten kształtował się na przestrzeni ostatnich 17 lat. Niepokojące są przede wszystkim rozmiary tego zjawiska. W ciągu całego okresu miasto opuściło prawie 25 tyś. Mieszkańców. Dla porównania: jest to liczba ponad 4 pełnych hal zespołu AZS Częstochowa.
Porównanie do innych miast
Analiza byłaby nierzetelna, gdyby dane były oderwane od szerszej rzeczywistości. Do naszych badań wybraliśmy miasta zbliżone zarówno geograficznie, jak i wielkościowo do Częstochowy: Gliwice, Katowice oraz Zabrze. Procentowy spadek liczby mieszkańców na przełomie 17 lat przedstawia się następująco:
Częstochowa - 9,5%; Gliwice - 12,7%; Zabrze - 10,9%; Katowice - 12,5%
Spadki we wszystkich miastach na przestrzeni lat są znaczne, sytuacja Częstochowy nie jest oderwana od sytuacji w całym województwie, jest nawet nieco lepsza niż w porównywanych miastach. Rys. 2 przedstawia jak kształtowały się tendencję liczby mieszkańców w wybranych miastach na przełomie lat.
Saldo migracji:
Jednym z najważniejszych wskaźników traktujących o jakości życia miasta jest wskaźnik migracji. Pokazuję on, jak mieszkańcy " głosują nogami" na swoje miasto. Oprócz wyjątkowego roku 1995, rok rocznie saldo migracji jest ujemne, co oznacza więcej wyjeżdżających z miasta, niż przyjeżdżających. Najgorszym czasem dla miasta były lata 2007-2008. Znaczące przyspieszenie tenedencji związane było zapewne w głównej mierze z otwarciem granic w związku z układem Shengen i emirgacją do państw zachodniej Europy. Po roku 2008 mamy do czynienia z zastopowaniem pogłębiania się niekorzystnych tendencji, jednak dopiero dane z najbliższych lat mogą potwierdzić tę obserwację.
Przyrost naturalny:
Przyrost naturalny pokazuję różnicę pomiędzy urodzeniami żywymi, a zgonami w danym okresie czasu. Rysunek 4. pokazuję jak wskaźnik ten kształtował się na przełomie ostatnich 17 lat. Wykres doskonale potwierdza tezę zawartą w tytule debaty: Częstochowa jest wymierającym miastem. Rok rocznie miasto opuszcza kilkaset mieszkańców oscylująca wokół 700. Nie jest to optymistyczny parametr w perspektywie najbliższych lat.
Struktura ludności:
Porównanie wykresów struktury wieku w roku 1995 i 2012 zdecydowanie wskazuję na starzenie się społeczeństwa Częstochowy. Szczególnie widoczne jest to w grupie 70+, gdzie liczba ludności zwiększyła się z około 18 tyś. Do ponad 25 tyś . Przy zmniejszającej się ogólnej liczbie mieszkańców rzutuję to na strukturę liczby pracujących w mieście: zmniejszeniu się liczby osób pracujących o 10 tyś oraz zwiększeniu się liczby osób będących w wieku poprodukcyjnym o 12 tys. Te zmiany struktury społecznej w przyszłości będą mieć ogromny wpływ na funkcjonowanie całego systemu miejskiego. Głównymi obszarami, które ulegną znaczącym zmianom będzie przede wszystkim system opieki zdrowotnej (ludzie starsi częściej ulegają chorobom, wymagają też częściej systematycznej opieki przy chorobach przewklełych niż ludzie młodzi) oraz rynek pracy.
Struktura ludności w roku 1995
Struktura ludności w roku 2012
IV. RYNEK PRACY
Częstochowa w roku 2013 liczyła 234472 obywateli. W tym osób w wieku produkcyjnym jest 149460, co stanowi 63,7% całej populacji Częstochowy. W wieku produkcyjnym znajduję się 77670 mężczyzn oraz 71790 kobiet, co pokazuje tabela.
W porównaniu do innych miast regionu Częstochowa prezentuję się wyjątkowo niekorzystnie. Stosunek mieszkańców pracujących, do niepracujących wypada najgorzej spośród miast regionu. Świadczy to o szybciej postępującym zjawisku starzenia się społeczeństwa i systematycznym zmniejszaniu się siły roboczej miasta.
Stopa bezrobocia
Liczba osób bezrobotnych w wieku produkcyjnym wynosi 15455 osób. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Częstochowie na rok 2013 wynosi 15,4 %.
Stopa bezrobocia w Częstochowie od 2004 r. do 2013 r. (wykres numer 2) utrzymywała się na średnim poziomie 12,5 % (średnia arytmetyczna stopy bezrobocia rejestrowanego na przełomie lat 2004-2013). Wykres pokazuje także wyraźny trend wzrostu bezrobocia rejestrowanego w przeciągu 5 lat. – od 2008 r. o 7,6%.
Na wykresie szczególnie widoczny jest spadek stopy bezrobocia w latach 2007 oraz 2008. Z badań demograficznych jednoznacznie wynika, że nie był on spowodowany poprawą sytuacji gospodarczej w mieście, lecz związany był z wysokim ujemnym saldem migracji w tamtych latach. Częstochowa jest bliska osiągnięcia najwyższej notowanej stopy bezrobocia w ciągu ostatniej dekady (2004 rok – 16,2%).
W porównaniu z innymi miastami wymienionymi Częstochowa zajmuje niechlubne pierwsze miejsce wyprzedzając wszystkie miasta ujęte w poniższej tabeli. Świadczy to o niewątpliwym kryzysie gospodarczym miasta i niestabilności rynku pracy.
Wykres nr 3 przedstawia liczbę osób bezrobotnych oraz liczbę osób bezrobotnych z wyższym wykształceniem w miastach. Wykres ten zdecydowanie pokazuję, że Częstochowa nie wykorzystuje swojego wysokiego potencjału osób wysoko wykwalifikowanych. W porównaniu do innych miast, współczynnik osób z wysokim wykształceniem wśród bezrobotnych jest dużo wyższy. Nie stwarza to dobrych perspektyw dla studentów częstochowskich wyższych uczelni i stawia pytanie o dopasowanie kierunków studiów do wymogów rynku pracy.
Bezrobocie w Częstochowie kształtowane jest także poprzez upadki firm i co za tym idzie zwolnienia pracowników lub też redukcja etatów w firmach. Poniższe zestawienie (wykres nr 4) prezentuje liczbę osób, które utraciły pracę z przyczyn dotyczących zakładu pracy w roku 2013.
Na wykresie nr 4 widoczna jest zdecydowana redukcja etatów w Częstochowie i Katowicach. Oba te miasta z pośród podanych wyżej prezentują poziom rocznych zwolnień powyżej 450 osób. Wynika to jednak z wielkości miasta, wskaźnik ten nie odbiega znacznie od innych miast. Częstochowa odnotowała również zmiany w podziale podmiotów gospodarczych. W roku 2012 liczba podmiotów gospodarczych wynosiła w sumie 26201, natomiast w roku 2013 liczba ta wzrosła do 26658 (wzrost o 457 podmiotów. Ta tendencja wydaję się być zaskakująca w połączeniu ze zwiększającym się bezrobociem oraz wyludnianiem się miasta. Prawdopodobnie jednak za zjawisko to odpowiedzialne jest zmiana sposobu zatrudnienia w wielu podmiotach gospodarczych ( zakładania jednoosobowej działalności gospodarczej zamiast umowy o pracę), które realnie nie wpływają na zatrudnienie w mieście.
V. ZAKOŃCZENIE
Badanie jednoznacznie potwierdza tezę raportu: „Częstochowa- znikające miasto”. We wszystkich obszarach dotyczących ludności miasto posiada niekorzystne wskaźniki:
- znacznie spadająca ilość mieszkańców
- ujemne saldo migracji
- ujemny przyrost naturalny
- starzejąca się struktura społeczeństwa.
Charakterystyczne dla procesów demograficznych jest to, że bardzo wolno reagują na jakiekolwiek próby oddziaływania na nie. Skutki obecnych działań odczuwalne będą dopiero za 10-20 lat. Przy obecnej krótkookresowej polityce zarządzania miastem przez polityków, gdzie perspektywa rządzenia kończy się z końcem 4 letniej kadencji, przyszłe skutki obecnych działań mogą być nieodwracalne.
Diagnoza stanu demografii miasta w dobry sposób odzwierciedla jego ogólną sytuację, jakość życia, długoterminowe perspektywy, czy wreszcie stan gospodarki miejskiej. To mieszkańcy na nieskrępowanym rynku mieszkaniowym wybierają najbardziej korzystne dla nich miejsca zamieszkania. Niestety, w ostatnich latach Częstochowa znacząco przegrywa rywalizację w bitwie o mieszkańców, co jednoznacznie świadczy o systemowym problemie miasta. Ruchy ludnościowe nierozerwalnie są związane z rynkiem pracy. Truizmem jest to, że ludzie szukając miejsca do życia wybierają te obszary, gdzie mogą znaleźć najkorzystniejszą pracę.
Wydaje się, że to właśnie poprawa stanu rynku pracy może być „lekarstwem” na przełamanie stagnacji miasta. Perspektywy nie są w tym obszarze zbyt optymistyczne. Miasto boryka się z następującymi problemami:
- wysoki stosunek ludzi niepracujących do pracujących
- bardzo wysokie bezrobocie
- wysokie bezrobocie wśród wysoko wykwalifikowanych kadr
- duża liczba zwolnień związana z upadkiem przedsiębiorstw
VI.REKOMENDACJE
- Aktywizacja potencjału gospodarczego miasta: tworzenie warunków dla rozwoju przedsiębiorczości oraz ściągania inwestycji
- Wykorzystanie wiedzy i umiejętności wysoko wykwalifikowanych obywateli
- Rozwój uczelni wyższych- przyciąganie młodych ludzi do miasta
- Wykorzystanie atutów miasta dla rozwoju gospodarczego tj. usytuowania pomiędzy 2 największymi ośrodkami gospodarczymi w kraju- Śląskiem oraz Mazowszem.
Krzysztof Janikowski
Karol Wałachowski
Kraków, luty 2014 r.
Analiza OSOM - Częstochowa - znikające miasto
cz.info.pl
